Đại dịch Covid đã qua thời kì bùng phát. Chiến lược mới của nhân loại là sống chung với Covid (tiêm vắc xin, 5K). Đây là một bệnh dịch dễ lây từ người qua người, triệu chứng chủ yếu trên hệ hô hấp, theo thống kê, 80% số bệnh nhân là dạng không triệu chứng và nhẹ, 20% là trung bình và nặng, tỉ lệ tử vong từ 1-2%. Sau khi mắc bệnh và đã khỏi bệnh nhưng trên một số bệnh nhân vẫn còn một số triệu chứng khó chịu gọi là triệu chứng hậu Covid, gồm có: suy nhược cơ thể tổng quát, rối loạn tiêu hóa (không muốn ăn, ăn không tiêu, chướng bụng, đầy hơi, tiêu chảy,…), rối loạn tâm thần (lo âu, mất ngủ, hay cáu kỉnh,…), mệt mỏi không rõ lý do, ho, nặng ngực, khó thở, chóng mặt, đau nhức-tê một vùng hay toàn thân, rối loạn khứu giác -vị giác… Tại sao có hội chứng trên? Có hai nguyên nhân:

1. Nguyên nhân thứ nhất ( khách quan): bệnh nhân chống trả virus Corona có thể ví như một cuộc chiến tranh đang xảy ra trong toàn cơ thể, chiến tranh đã qua đi (hết bệnh) nhưng thực sự vẫn còn tàn dư của chiến tranh, hậu quả của trận chiến (ruộng vườn, rừng núi bị tàn phá, đường xá hư hỏng, nhà cửa tiêu hủy, chấn thương tâm lý –thể xác,…). Do đó cần một thời gian để xử lý khắc phục các hậu quả này. Thực sự các hậu quả này thường chỉ xảy ra trên những người trước khi bị Covid đã có sức khỏe kém, năng lực tự chữa lành suy giảm, và đó cũng chính là nguyên nhân thứ 2
2. Nguyên nhân thứ hai (chủ quan): chính là sức khỏe kém hệ miễn dịch yếu, Đông y gọi là chính khí suy và chính cái này làm cho suy giảm năng lực tự chữa lành => bồi dưỡng duy trì năng lực này là cơ chế chủ yếu để xử lý hội chứng hậu Covid. Do đó, xử lý hội chứng hậu Covid (nếu có) thì vẫn là tăng sức đề kháng cơ thể nói chung (sức khỏe tổng quát) ngay khi xuất hiện hội chứng hậu Covid và xử lý các hội chứng khó chịu bằng liệu pháp 4T của Đông y.

LIỆU PHÁP 4T

**T1 (Tinh thần- tâm lý liệu pháp).

Tổ chức cuộc sống bình an (nếu bất an). Trạng thái bất an là do stress trước khi bị Covid vẫn còn tồn tại sau khi khỏi bệnh. Cần giảm stress và tư duy tích cực. Giảm stress là một quá trình khó khăn, quyết tâm, lâu dài ( giảm tham sân si, sống vị tha, tư duy tích cực),  do đó trước mắt bệnh nhân có thể trở lại công việc như trước khi bệnh nhưng cần cân bằng giữa nghỉ ngơi và làm việc, không để căng thẳng quá mức trong lúc làm việc, nghỉ ngơi giữa giờ 5-10 phút ( tập thư giãn chủ động), nhất là khi có cơn stress (nếu có thể). Nghỉ trưa là điều hết sức cần thiết từ 30-60 phút, không cần ngủ, không thức khuya. Nên đi ngủ trước 11:00. Nếu là người có đạo nên kiên trì thực hiện những lời giảng dạy cho tâm trí bình an của Đức Chúa, Đức Phật.

**T2 (Thực phẩm liệu pháp):

Bộ máy tiêu hóa dễ bị ảnh hưởng nhất trong quá trình hồi phục như chán ăn, ăn không tiêu, chướng bụng, tiêu chảy. Do đó, cần bồi dưỡng nhưng không được làm bộ máy tiêu hóa mệt hơn. Nguyên tắc chọn thực phẩm là phải:

• LÀNH ( thực phẩm sạch – an toàn, tốt nhất là hữu cơ).
• Bổ, cân bằng axit-kiềm.

Đầu tiên là cần ăn uống dễ tiêu, số lượng trung bình (không nhiều, không quá no). Cụ thể là ăn cháo cho dễ tiêu, đặc biệt cháo gạo lứt đầy đủ chất bổ dưỡng với muối mè và một ít rau luộc. Muốn ăn cơm thì nên thay dần gạo trắng bằng gạo lức. Có thể ăn thêm chút cá (không ăn thịt, mỡ vì khó tiêu) hay các loại đậu. Tuyệt đối cấm nước đá lạnh, kem. Cần nhai kĩ và tập trung vào bữa ăn (không nên vừa ăn vừa xem TV, điện thoại, cãi cọ, tranh luận,…). Về nước uống, không uống nước lạnh, nên uống nước sả (sả vừa kích thích tiêu hóa, vừa chống được virus). Nếu có tiêu chảy thì uống nước gừng là tốt nhất. Một thực phẩm nên dùng thường xuyên là tỏi bởi tỏi có tính chất kháng virus rất mạnh, có nhiều hoạt chất có lợi cho sức khỏe. Hạn chế rượu bia thuốc lá, tiến  tới bỏ luôn.

**T3 (Tập dưỡng sinh):

Rất cần thiết, có hiệu quả ngay và bền vững.Trên người lớn tuổi hoặc suy yếu nên chọn lựa những môn phù hợp với sức khỏe như yoga, thái cực quyền, đơn giản nhất là đi bộ 30 phút, cần đi bộ chất lượng (nghĩa là chú tâm vào bước đi và không suy nghĩ linh tinh, suy nghĩ về công việc, muốn vậy, vừa đi vừa theo dõi đếm bước chân từ 1-10, xong đếm ngược lại). Nên thường xuyên ca hát cũng là một cách tăng sức khỏe. tập thư giãn (thư giãn chủ động) Ngoài ra, một môn tập hết sức cần thiết cho mọi người, nhất là bệnh nhân hậu Covid là bài tập thở bụng. Thở bụng để cấp cứu thân- tâm (rối loạn cảm xúc), áp dụng khi:

1. Hóa giải cảm xúc đột ngột : cơn giận, cơn sợ, cơn buồn, lo lắng thái quá muốn “điên”
2. Cảm thấy thiếu hơi, khó thở
3. Cơn mệt mỏi
4. Cơn chóng mặt
5. Cơn hồi hộp nặng ngực, đau tức ngực nhẹ
6. Cảm giác đói bụng do nhịn ăn ( đây là chìa khóa giải quyết các chứng khó chịu trong thời gian thực hành phép nhịn ăn-thanh lọc cơ thể, rất hữu hiệu)
7. Đang tập Thiền định (quan sát hơi thở để không vọng tưởng, là 1 kỹ thuật tập thiền)
8. Các chứng đau nhức : có thể tạm thời giảm (sau đó phải tìm nguyên nhân đau nhức mà điều trị dứt điểm)
9. Tăng chất lượng hô hâp khi tập thể dục (Yoga, dịch cân kinh…)
10. Dễ vào giấc ngủ ( khi khó ngủ)

Thở bụng chất lượng rất hiệu quả cho hội chứng hậu Covid.

**T4 (Trị liệu):

Trong hội chứng hậu Covid đa số là các triệu chứng nhẹ, sẽ qua đi, không cần nhiều thuốc, thậm chí không cần uống thuốc. Xử lý bước đầu như sau :

1. Nếu ho: ngậm chanh muối, húng chanh, viên ngậm thảo dược (mua hiệu thuốc Tây)
2. Nếu nặng ngực, khó thở, đau ngực, mệt khi gắng sức: thở bụng sẽ vượt qua cơn, có thể uống “Thiên sứ hộ tâm đan” (thuốc Đông y)
3. Đau nhức tại chỗ , tê dại : Tự xoa bóp, xoa bóp chân hay toàn thân với dầu nóng, cù là
4. Cơn chóng mặt, cơn mệt mỏi, cơn rối loạn tâm thần đều có thể xử lý nhanh chóng bằng thở bụng.
5. Mất ngủ: thở bụng là một phương pháp trị mất ngủ tốt nhất, dễ làm nhất, hiệu quả nhất. Ngâm bàn chân trong nước nóng (nếu chân lạnh) dễ vô giấc ngủ
6. Xông hơi nếu ớn lạnh sốt nhẹ rêm nhức toàn thân
7. Rối loạn khứu giác, vị giác kéo dài : ngậm nước chanh pha chút muối ( nướng sơ quả chanh), xông mũi bằng tỏi, hoặc châm cứu
8. Chán ăn và mất ngủ : uống thuốc Đông y “Quy tỳ”. Nếu Ăn không tiêu, trướng bụng đầy hơi, tiêu chảy uống “Hương sa lục quân” và uống nước gừng, Tạm thời kiêng thịt, mỡ, nước đá, kem. Ăn cháo (gạo lức tốt hơn gạo trắng) cho dễ tiêu nếu ngán cơm (phải nhai kỹ)
9. Mệt mỏi kéo dài : uống “ Thập toàn đại bổ “

(Châm cứu, Thuốc Đông y mua tại Viện y học dân tộc, Bv y học cổ truyền hay tại các hiệu thuốc Đông y).

GHI NHỚ : Phải thực hiện đồng thời cả 4T chứ không phải chỉ uống thuốc (T4). Sau khi khỏe hoàn toàn T4 không cần nữa, cần tiếp tục T1-2-3 để duy trì sức khỏe, nâng cao năng lực tự chữa lành để góp phần ngừa tái phát bệnh Covid và các bệnh nhiễm khác, kể cả hỗ trợ điều trị các bệnh mãn tính không lây (Tiểu đường, cao huyết áp, ung thư, suy thận …)

KẾT LUẬN: hội chứng hậu Covid nói chung không nặng, có thể bước đầu giải quyết nhanh, gọn, hiệu quả bằng tự chăm sóc theo Đông y (liệu pháp 4T). Tất nhiên nếu Đông y không thể giải quyết được thì có thể kết hợp tân dược hay vô bệnh viện. Ngoài ra, liệu pháp 4T trên còn có thể áp dụng cho những người chưa bị Covid vì có thể góp phần phòng ngừa bệnh do duy trì năng lực tự chữa lành, hệ miễn dịch tốt (đã tiêm ngừa vac-xin + 5K)

                                                                                                ThsBs. Quan Vân Hùng