GERD: Thách thức chẩn đoán và điều trị từ góc nhìn Tiêu hóa

Trào ngược dạ dày thực quản: Bệnh lý phổ biến, cơ chế phức tạp, biểu hiện đa dạng

Bệnh trào ngược dạ dày thực quản (GERD) hiện được xem là một trong những bệnh lý tiêu hóa phổ biến và phức tạp, gây ảnh hưởng lớn đến chất lượng cuộc sống của người bệnh và đặt ra nhiều thách thức trong chẩn đoán cũng như điều trị. Dưới góc nhìn của chuyên ngành Tiêu hóa, PGS.TS.BS Bùi Hữu Hoàng nhấn mạnh rằng GERD không thể chỉ xác định dựa trên các triệu chứng lâm sàng đơn thuần mà cần bằng chứng khách quan, thông qua nội soi hoặc đo pH thực quản 24 giờ. Cách tiếp cận này giúp phân biệt rõ giữa những triệu chứng ợ nóng, ợ chua mang tính chủ quan với tổn thương thực sự trên niêm mạc thực quản do tác động của acid và dịch trào ngược.

Theo Chủ tịch Hội Gan Mật TPHCM, cơ chế bệnh sinh của GERD xuất phát từ sự mất cân bằng giữa yếu tố bảo vệ và yếu tố gây tổn thương niêm mạc thực quản. Các cơ chế tham gia gồm giãn thoáng qua cơ thắt thực quản dưới (TLESRs), giảm trương lực cơ thắt này, chậm thải acid và chậm làm rỗng dạ dày, sự hình thành túi acid sau ăn và thoát vị hoành, trong đó TLESRs được xem là yếu tố then chốt gây ra các triệu chứng trào ngược. Nhiều yếu tố nguy cơ làm tăng khả năng trào ngược, điển hình là béo phì, thai kỳ, hút thuốc lá, vận động mạnh hoặc tư thế cúi gập người; đặc biệt ở bệnh nhân BMI > 30, giảm cân có thể cải thiện đáng kể triệu chứng.

Chế độ ăn uống cũng đóng vai trò quan trọng, khi các thực phẩm chua, cay, nhiều dầu mỡ, chocolate, rượu bia, nước ngọt có gas hoặc caffeine đều làm nặng thêm bệnh, do đó việc tư vấn thay đổi lối sống luôn cần thiết. Ngoài ra, một số thuốc có thể làm giảm áp lực cơ thắt thực quản dưới (thuốc giãn phế quản, kháng cholin, chống trầm cảm ba vòng, nội tiết tố, an thần, thuốc hạ áp) hoặc trực tiếp gây tổn thương niêm mạc (NSAIDs, tetracycline, quinidine, bisphosphonates).

“Biểu hiện lâm sàng của GERD là kết quả phối hợp giữa mức độ tiếp xúc acid dịch vị và ngưỡng nhạy cảm niêm mạc. Có bệnh nhân dù lượng acid trào ngược ít nhưng triệu chứng nặng do tăng nhạy cảm thực quản, ngược lại, khi thời gian tiếp xúc acid > 6% trong 24 giờ nguy cơ viêm thực quản nặng, Barrett thực quản hoặc ung thư gia tăng. Trong tư thế nằm, dịch trào ngược còn có thể đi xa đến vùng hầu họng, điều này giải thích cho những biểu hiện ngoài thực quản” – PGS.TS.BS Bùi Hữu Hoàng cho biết.

Một đặc điểm quan trọng khác là “túi acid” sau ăn, thường xuất hiện sau 15 phút và kéo dài đến 2 giờ, gây ợ chua, ợ nóng và khó chịu. Điều này cho thấy chỉ ức chế tiết acid chưa đủ, bởi pepsin và acid mật cũng góp phần gây tổn thương. Chính vì thế, GERD là bệnh cảnh đa dạng, liên quan nhiều chuyên khoa như Tiêu hóa, Tai Mũi Họng, Hô hấp, Tim mạch, Nha khoa, khiến việc chẩn đoán và điều trị trở nên phức tạp và dễ nhầm lẫn.

PGS.TS.BS Bùi Hữu Hoàng nhấn mạnh, trong chẩn đoán, triệu chứng ợ nóng được xem là đặc trưng, song cần để bệnh nhân tự mô tả nhằm tránh nhầm lẫn. Nếu bệnh nhân có ợ nóng hoặc ợ trớ trên hai lần mỗi tuần, khả năng GERD cao. Với bệnh nhân trẻ, dưới 50 tuổi, không có dấu hiệu báo động, có thể điều trị thử bằng thuốc ức chế bơm proton (PPI) trong 2-4 tuần.

“Tuy nhiên, ở những bệnh nhân có dấu hiệu báo động như nuốt khó, nuốt đau, nôn ói kéo dài, xuất huyết tiêu hóa, sụt cân không chủ ý, thiếu máu thiếu sắt, sờ thấy khối bất thường vùng thượng vị, tuổi trên 50 hoặc có tiền sử gia đình ung thư thực quản – dạ dày, nội soi tiêu hóa trên là chỉ định cần thiết để xác định nguyên nhân. Khi nội soi ghi nhận tổn thương rõ rệt như viêm thực quản độ B, C, D theo phân loại Los Angeles, thực quản Barrett (tổn thương dài trên 1 cm), hoặc hẹp thực quản do trào ngược thì có thể chẩn đoán xác định GERD.

Ngược lại, nếu chỉ thấy viêm thực quản nhẹ độ A, thoát vị hoành nhỏ hoặc nội soi hoàn toàn bình thường (20-60% trường hợp), cần tiếp tục theo dõi, điều trị triệu chứng và đánh giá lại sau. Trong các tình huống triệu chứng không điển hình, không đáp ứng với PPI, hoặc trước khi chỉ định phẫu thuật chống trào ngược, cần tiến hành khảo sát thêm bằng đo pH thực quản 24 giờ hoặc đo trở kháng – pH để khẳng định tình trạng trào ngược” – chuyên gia chia sẻ.

Điều trị GERD: Từ PPI nền tảng đến các liệu pháp mới

Mục tiêu điều trị GERD là giảm triệu chứng, làm lành tổn thương, ngừa biến chứng và cải thiện chất lượng sống. Biện pháp đầu tiên là thay đổi lối sống: giảm cân, ngưng thuốc lá, tránh ăn sát giờ ngủ, nâng đầu giường, hạn chế thức ăn kích thích trào ngược và duy trì giấc ngủ bình thường.

Trong điều trị nội khoa, PPI được xem là nền tảng nhờ khả năng ức chế acid mạnh và kéo dài. Một liệu trình 8 tuần có thể làm giảm triệu chứng ở 57-80% bệnh nhân và làm lành viêm thực quản trên 85% trường hợp. Nếu bệnh nhân chỉ đáp ứng một phần, có thể tăng liều PPI lên 2 lần/ngày hoặc điều chỉnh thời điểm uống. Với những trường hợp cần điều trị lâu dài, nên dùng liều thấp nhất có hiệu quả hoặc điều trị ngắt quãng để hạn chế tác dụng phụ.

Ngoài ra, PGS.TS.BS Bùi Hữu Hoàng cho rằng, điều quan trọng là cần đánh giá sự tuân thủ của bệnh nhân, đồng thời lưu ý, uống PPI 30-45 phút trước bữa ăn giúp cải thiện đáng kể hiệu quả kiểm soát acid. Một số trường hợp có thể bổ sung thêm thuốc kháng H2, alginate, sucralfate, thuốc tăng nhu động hoặc baclofen để kiểm soát triệu chứng.

Xu hướng mới trên thế giới đang ghi nhận các thuốc ức chế acid cạnh tranh kali (P-CABs) với hiệu quả vượt trội so với PPI, mặc dù tại Việt Nam nhóm thuốc này chưa phổ biến, chuyên gia chia sẻ thêm thông tin. Song song đó, phẫu thuật chống trào ngược được chỉ định cho những bệnh nhân có bằng chứng GERD rõ ràng, không muốn dùng thuốc lâu dài hoặc tổn thương thực quản vẫn tồn tại dù đã điều trị nội khoa tối ưu, đặc biệt trong các trường hợp thoát vị hoành lớn.

Báo cáo của PGS.TS.BS Bùi Hữu Hoàng tại Hội nghị khoa học thường niên lần thứ I của Hiệp hội Y học TPHCM đã khắc họa toàn cảnh về GERD – từ cơ chế bệnh sinh, yếu tố nguy cơ, biểu hiện lâm sàng, phương pháp chẩn đoán đến chiến lược điều trị. Điểm nhấn của bài báo cáo chính là nhấn mạnh sự cần thiết phải có bằng chứng khách quan trong chẩn đoán, đồng thời cho thấy tính đa chuyên khoa trong cách tiếp cận và điều trị bệnh lý này.

GERD không còn chỉ là vấn đề của chuyên ngành Tiêu hóa mà còn liên quan mật thiết đến Tai Mũi Họng, Hô hấp, Tim mạch, Nha khoa và cả sức khỏe toàn diện của người bệnh. Do vậy, việc quản lý GERD hiệu quả đòi hỏi một chiến lược điều trị cá thể hóa, kết hợp thay đổi lối sống, điều trị nội khoa, ngoại khoa khi cần thiết và phối hợp đa chuyên khoa nhằm mang lại lợi ích tối ưu cho người bệnh.

Nguồn: alobacsi.com